Tela bez duša

BRECHT – THE HARDCORE MACHINE
Retropolitički revi – teatar fizikuma po Elegijama iz Bukova Bertolta Brehta
Pozorište „Kostolanji Dežo“ Subotica
Režiser Andraš Urban
24. 9. 2008, 20h, Beogradsko dramsko pozorište


Sve je istovremeno retro i aktuelno – još jednom se potvrdilo kao paradigma postmodernog teatra. Poetika teatra Bertolta Brehta, sa zahtevom za društvenim angažmanom umetnosti i promišljanjem funkcije teatra u modernom dobu kao svojim temeljnim odrednicama i danas je pogodna osnova za realizaciju umetničkih praksi koje imaju za cilj da pokrenu publiku na razmišljanje i kritičko preispitivanje svog mesta i položaja u društvu. Ne slučajno, Andraš Urban bira Brehtove Elegije iz Bukova, zbirku pesama koje govore o položaju ljudske jedinke u vremenu represivnih političkih sistema, kriznih društvenih situacija, narodnih revolucija i ratova. Brehtovo izvođenje kritike „gutanja“ subjekta sistemima državnih političkih aparata, kolektivno osvešćivanje naroda putem umetnosti u do hardcore zaoštrenom iščitavanju Urbana postaje savremena kritika svođenja jedinke na telo konceptom biopolitike kao posebno transparentne prakse u vremenu Drugog svetskog rata i koncentracionih logora. Referenca na to vreme je jasno uspostavljena oblačenjem glumaca u kostime nalik vojnim uniformama. Tako obučeni izvođači nastupili su ne kao glumci koji povinuju svoje telo prikazivanju određenog sadržaja ili dramskog predloška već kao gospodari svojih tela i gospodari tela drugih glumaca. To je dovelo do toga da su na sceni umesto očekivana četiri lika bila četiri tela. Narativni poredak izvođenja je subverziran oduzimanjem verbalnog ili telesnog izraza tela i jedini efekat koji su događaji na sceni ostavili na publiku ticali su se rada na telu. Otuda Urban određuje svoj komad kao teatar fizikuma ili fizički teatar. Tela teatra fizikuma su tela koja iznutra „gore“ ali ne progovaraju, koja čine nakazne i iskrivljene pokrete, divljaju po sceni i muče jedna druge. „To su mašine“, u jednom trenutku krenuo je val šapata kroz publiku, hardcore mašine, jedinke svedene na tela bez duše. Između takvih tela nema konekcije, kontakta ali ni kontradikcije. Tekst koji u određenom momentu tela mehanički izgovaraju a koji referira na Brehtovo opredeljenje za marksističke ideje i jedinstvo protivrečnosti kao osnovni zakon kretanja prirode, društva i mišljenja Urban locira i u binarnu „strukturu“ ljudske jedinke, u jedinstvo duše i tela. Međutim, naglašavanjem da je telo jedino što je ostalo od ljudskog bića hardcore mašine na sceni ukazuju da u tom dijalektičnom jedinstvu danas nešto nedostaje. Prema tome, ako su pojedine predstave pokretale univerzalna, mitska pitanja koja se tiču međusobnih ljudskih odnosa, čini se da Urbanov koncept zadire u mnogo dublja pitanja ljudske egzistencije koja pozivaju na zapitanost šta je ljudsko biće danas. Da li ono i dalje ima dušu ili je od njega ostalo samo telo? Ili je ono duša okovana u telu kojoj nema bekstva. „Osim ako?“ – iskrsava rečenica tokom izvođenja. Osim ako šta? Ako danas prihvatamo umetnost kao društveno angažovanu praksu i zahtevamo od nje da to bude onda svakom od nas ostaje obaveza da nađe odgovor na ovo pitanje. Urbanova predstava se u okviru ovogodišnjeg BITEF-a ukazala kao jedna od upečatljivijih predstava koja ne samo prikazuje tragedije našeg vremena već nas i osvešćuje.

Sanela Radisavljević